Legionella, wat is het?

Veteranenziekte

In de volksmond spreken we vaak van ‘De Veteranenziekte’. Deze benaming kent zijn oorsprong in de jaren 70. Een grote groep oud-legioenstrijders kwam samen in een hotel in de Amerikaanse staat Pennsylvania. Kort hierna vonden 29 veteranen de dood. De oorzaak bleek een legionellabesmetting.

In 1999 werd Nederland voor het eerst opgeschrikt door een legionellaepidemie. Deze vond plaats in Bovenkarspel tijdens de West-Friese Flora. In totaal werden meer dan 200 mensen ziek. 32 mensen overleden aan de gevolgen van een legionella infectie.

Waar in de installatie?

Legionella is een bacterie en kan voorkomen in bijvoorbeeld oppervlakte water of in waterleidingsystemen. Onder de juiste omstandigheden vermenigvuldigt legionella zich in razend tempo. Temperaturen tussen de 25 en 45 graden bieden een uitstekende habitat voor legionella bacteriën waarin het vermenigvuldigingsproces optimaal wordt gestimuleerd. Boven de 60 graden begint de legionella bacterie af te sterven.

Legionella bacteriën kunnen met name voorkomen in de biofilm van de drinkwaterleiding. Biofilm komt voor aan de binnenkant van de leidingen en in bezinksel.

                           Afbeelding doorsnede drinkwaterleiding 

In deze biofilm bevinden zich voedingselementen. Doorstroming van water is belangrijk. Wanneer het water in bepaalde delen van de drinkwaterinstallatie blijft stilstaan, spreken we van zogenaamde ‘dode leidingen’. In deze delen van de installatie vindt geen verversing plaats en wordt geen hoge temperatuur bereikt. Vermenigvuldiging vindt in deze delen van de installatie vaak in een hoog tempo plaats. Dode leidingdelen ontstaan bijvoorbeeld wanneer een afgetakte leiding wordt afgedopt dan wel wanneer een tappunt niet wordt gebruikt.

Legionella in drinkwater

Het consumeren van met legionella besmet water heeft geen nadelige gevolgen voor de gezondheid van mens en dier. Inademing echter (veelal door nevel uit bijvoorbeeld een douchekop, tuinslang etc.) kan gevaarlijke, soms levensbedreigende, gevolgen hebben. Deze minuscuul kleine waterdruppels noemen we aërosolen. Eenmaal in de longen veroorzaakt legionella klachten welke lijken op die van een longontsteking. Men is vaak koortsachtig, kortademig en voelt zich grieperig. De klachten komen veelal tot uiting tussen de 2 tot 21 dagen.

Een legionellabesmetting! En nu?!

Als u een legionellabesmetting heeft opgelopen, dan is het zaak om snel te handelen. Het is altijd belangrijk om zelf bedachtzaam te zijn en een behandelend huisarts in kennis te stellen van de mogelijke blootstelling. De huisarts kan u testen en vaststellen of u geïnfecteerd bent en kan u behandelen met de juiste antibiotica.

Diverse soorten legionella

Er bestaan bijna 50 verschillende soorten legionella. Eerstens wordt een onderscheid gemaakt tussen ‘legionella pneumophila’ en ‘legionella non-pneumophila’. Wanneer we spreken over legionella non-pneumophila, dan spreken we over de soorten waar de patiënt weliswaar erg ziek van kan worden, maar de patiënt herstelt volledig. De klachten lijken op die van een fikse griep. We noemen deze infectie ‘Pontiac Fever’.

De andere groep, legionella pneumophila, kan veel schade berokkenen in het menselijk lichaam. Binnen de groep legionella pneumophila spreken we van 14 verschillende soorten legionella. Deze groep laat zich ook weer opdelen in tweeën, namelijk ‘serotype 1’ en ‘serotype 2-14’ waarbij serotype 1 wordt gedefinieerd als de variant met mogelijk de dood tot gevolg. De overige 13 soorten (serotype 2-14) worden beschouwd als zijnde (ernstige) ziekmakers.

Herstel legionella besmetting ‘serotype 1’ of ‘serotype 2-14’

Zoals gesteld is legionella over het algemeen goed behandelbaar, vermits snel gediagnostiseerd en behandeld. Een volledig herstel is echter niet gegarandeerd. Alleen al in Nederland leven tienduizenden mensen dagelijks met de gevolgen van een legionellabesmetting. De klachten zijn vaak langdurig of zelfs blijvend van aard en bestaan uit bijvoorbeeld continue vermoeidheid, concentratiestoornissen, problemen met het geheugen, hoofdpijn, verward zijn.

Het Amsterdams Medisch Centrum deed in 2000 onderzoek naar 86 patiënten die in 1999 in Bovenkarspel een legionella infectie opliepen. Deze groep werd gedurende anderhalf jaar gevolgd. De resultaten onder deze groep patiënten waren als volgt:

Tevens is vaak sprake van darmklachten en depressiviteit.

Wie loopt risico op besmetting?

In de basis kan elk mens een legionella infectie oplopen. Er zijn in alle lagen van de bevolking gevallen van besmetting bekend. Wel is vastgesteld dat een aantal groepen mensen een verhoogd risico loopt. We hebben het dan over rokers, ouderen en mensen met een verminderd afweersysteem. Daarnaast komt legionella vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Hoewel de cijfers uiteenlopen, lopen naar schatting jaarlijks tussen de 5.000 en 7.000 mensen een legionella infectie op.

Wat te doen om risico’s te beperken?

De overheid heeft in 2011 de drinkwaterwet algemeen geldend verklaard. In de drinkwaterwet als ook in de Ministeriële regeling legionella-preventie is de duurzame veiligstelling van de openbare drinkwatervoorziening vastgelegd in het belang van de volksgezondheid. De NEN1006 schrijft voor op welke manier drinkwaterinstallaties en toestellen moeten worden aangelegd en aangesloten.

Er wordt een onderscheid tussen 2 type instellingen, te weten de zogenaamde prioritaire instellingen en de zorgplicht instellingen. De prioritaire instellingen vallen onder een bepaalde door de overheid aangewezen sector:

• Ziekenhuizen;
• Zorginstellingen;
• Zwembaden en sauna’s;
• Inrichtingen met logiesfunctie (o.a. hotels, bed & breakfast met meer dan 5 bedden)
• Jachthavens
• Truckstops
• Penitentiaire inrichtingen;
• Asielzoekerscentra

Deze prioritaire instellingen moeten in elk geval de volgende acties (beheersmaatregelen) ondernemen in het kader van legionellapreventie en legionellabeheer:

• Laten opstellen van een risicoanalyse en beheersplan (enkel door een BRL6010 gecertificeerd bedrijf!);
• Het nemen van legionellamonsters;
• Jaarlijkse keerklepcontrole;
• Temperatuurcontroles;
• Eventueel spoelen van tappunten;
• Controle brandslanghaspels;

Wanneer een legionellabesmetting is geconstateerd in de (drink)waterinstallatie, dan is een vervolgactie noodzakelijk. Deze vervolgactie kan afhankelijk zijn van diverse factoren zoals legionella serotypering, hoogte van de besmetting, eventuele besmettingshistorie etc. Besmettingen worden uitgedrukt in honderdtallen. Legionellabesmettingen van 1.000 KVE of meer moeten worden gemeld bij ILT.

Voor de zorgplichtinstellingen (instellingen die drinkwater verstrekken aan derden maar niet onder bovengenoemde sectoren vallen) is bepaald dat de eigenaar van de collectieve drinkwaterinstallatie  moet zorgen voor deugdelijk drinkwater. Dit houdt in dat de gezondheid van de gebruikers door het leidingwater niet in gevaar mag komen.

Heeft u vragen over legionellapreventie of veilig beheer? Neem contact op met onze servicedesk!

Externe links:

Drinkwaterwet: http://wetten.overheid.nl/BWBR0026338/2015-07-01

ILT: https://www.ilent.nl/onderwerpen/leefomgeving/legionella/

RIVM: http://www.rivm.nl/Onderwerpen/L/Legionella

Interactief Digitaal Beheersplan: http://www.managementcheck.nl/login